MOTOR BAKIMLARI

Elektrik Motorları, belirli çalışma saatleri sonrasında bakımlarının yapılması gereken ekipmanlardır.  Bu bakımlar, makinenin ömrünü uzatarak daya yüksek verimde ve daha uzun süre çalışmasını sağlayacak aynı zamanda da büyük arızalar çıkmasını önleyerek yüksek onarım maliyetlerinin önüne geçecektir.

Bakım zamanlarını etkileyen faktörler şu şekildedir;

Makinenin cinsi;  AC, DC ...

Makinenin tipi; sincap kafes, bilezikli, kollektörlü, rulmanlı, metal yataklı ...

2. KAPLİN VE RULMAN ÇEKİLMESİ

a) Motordakaplin veya kasnak olması durumunda demonte öncesi mildeki konumları kumpas
ile ölçülerek kaydedilir . Kaplinin mil kamasına göre yapısı incelenir. Kaplinde sabitleme civatası olması durumunda gevşetilir .

b) Kaplin 120 derece açılı ayakları olan hidrolik çektirme ile milden çekilir. Bunun sebebi kaplinin mil üzerinde kasmadan
çektirmek  ve kaplin ile mile zarar gelmesini önlemektir.
Kontrollü bir şekilde verilen basınç ile birlikte kaplin üzeri alevli ısı kaynağı ile ısıtılarak genleşmesi sağlanır ve bu şekilde kolayca  mil üzerinden çektirilir.

Makinenin özelliği; Koruma sınıfı, çalışma sınıfı, devri ...

Makinenin sürdüğü/sürüldüğü ekipman ve özelliği; Değirmen, pompa, kompresör, fan, redüktör, kayış kasnak, dizel motor, türbin....

Makinenin çalıştığı ortam; Ortam Isısı, ortam kimyası, ortam tozu vb. faktörler etkilidir. 

Genellikle motorların bakım zamanını imalatçılar tarafından kullanım klavuzunda belirtilmiştir. Bakım zamanları belirsiz ise halde uzman görüşü ve kullanım tecrübesi ile bakım zamanları belirlenmelidir.

AC bilezikli motorlar için ortalama 3 yıl , sincap kafesli motorlar için 4-5 yıl DC motorlar için 2 yıl atölye bakım periyotları planlanmalıdır. ( Diğer faktörler göz önüne alınarak bu süreler uzatılır veya kısaltılabilir.)

1. ÖN TEST

a) Motorlar bakım öncesi mümkünse yerinde izolasyon ve vibrasyon ölçümleri yapılarak kayıt altına alınmalıdır.

b) Motorlar atölyede demontaja başlamadan önce ön testi yapılmalıdır.

Ön testte makinenin durumu dikkate alınarak;

- Sargıların izolasyon testleri yapılır.

- Sargı ısıtıcı ve sargı ve yatak RTD’leri ölçülür.

Motorlar mümkünse nominal voltaj ve devrinde döndürülerek elektriksel ve mekaniksel ölçümleri yapılarak kayıt altına alınırlar.

Ön testte;

- Motor sargılarının durumu

- Hava aralığı

- Stator ve rotor nüve gevşekliği

- Bilezik ve kollektör gevşekliği

- Rulmanların durumu

- Rotor balansının durumu

Kontrol edilerek tespitler yapılır.

2. KAPLİN VE RULMAN ÇEKİLMESİ

a) Motorda kaplin veya kasnak olması durumunda demonte öncesi mildeki konumları kumpas
ile ölçülerek kaydedilir. Kaplinin mil kamasına göre yapısı incelenir. Kaplinde sabitleme civatası vb. olması durumunda gevşetilir.

b) Kaplin 120 derece açılı ayakları olan hidrolik çektirme ile milden çekilir. Bunun sebebi kaplinin mil üzerinde kasmadan çektirmek ve kaplin ile mile zarar gelmesini önlemektir.
Kontrollü bir şekilde verilen basınç ile birlikte kaplin üzeri alevli ısı kaynağı ile ısıtılarak genleşmesi sağlanır ve bu şekilde kolayca mil üzerinden demonte edilir.

3. SALGI ÖLÇÜMÜ

a) Kaplin demonte edildikten sonra mil üzerinde komparatörle salgı ölçümü yapılır. Salgının kaplin yeri orta bölgede  % 3-5 ‘i geçmemesi gerekir.

b) Salgının %3-5 i geçmesi durumunda milin onarılması gerekmektedir. Salgılı bir mil yükle bağlantı
Yapıldığında eksenden kayacak ve vibrasyon meydana getirecektir.

Kaynak ile onarımı; Tavsiye edilmez, bunun sebebi kaynağın mili sertleştirmesi ve kırılgan hale getirmesidir.

Kaplama  yöntemi; Tavsiye edilmez, sebebi maliyet ve kaplamanın kaplin montaj ve demontajı sırasında
kalkma riski olmasıdır.

Torna yöntemi;  Tavsiye edilen yöntemdir. Kaplin yeri toz paso yöntemi ile tornalanarak düzeltilir ve yeni
ölçüye göre kaplin imal edilir veya  mevcut kaplin içi doldurularak işlenir.

Yeni mil imali; Salgının mil durumuna göre fazla olması durumunda eski milin demonte edilerek yeni mil imal
edilmesi gerekir.

4. MEKANİK EKSPERTİZ

a) Motor rotoru mil rulman yerleri dış çap mikrometresi ile %1 hassasiyetle ölçülür.

b) Gövde kapağı rulman yerleri iç çap mikrometresi ile %1 hassasiyetle ölçülür

c) Mil kaplin yeri ve kaplin/kasnak içi de mikrometreler ile ölçülür.

d) Exproof motorlarda motorların özellikleri açısından yağlama flanşı klemens kapağı gibi tüm geçme noktaları
iç ve dış mikrometreler ile ölçülür.

Rulman toleransları imalatçı tarafından belirlenir. Endüstriyel ağır sanayi  motorlarında genel uygulama olarak mil +0 ila +25 mikrometre, Kapak +0 ile +45 mikro metre arasıdır. Tolerans miktarına motor devri ve yatak büyüklüğü ve kullanılan rulman boşluğu etki eder.

5. ELEKTRİK EKSPERTİZİ

a) Sargıların megger izolasyon testi yapılır.

b) Gerekliliğe göre gerekiyorsa Hi-POT  Surge testleri yapılır.

c) Yatak izolasyonu varsa 100 Volt’ta  megger testi yapılır.

d) %0,1 hassasiyetle DC direnç testleri yapılır

e) Isıtıcı varsa direnç testleri yapılır.

f) RTD ısı algılayıcılar varsa direnç testleri yapılır.

g) Manyetik alan geçirilerek nüve testleri yapılır.

h) Göz kontrolü ile gevşek kopuk bobin bandaj vs. arızaları gözlemlenir.

6. YIKAMA VE TEMİZLİK

a) Sargılar basınçlı sıcak su püskürten ve su içerisine ayarlı temizleme deterjanı karıştıran makine ile tüm kirlerden arındırılıncaya kadar yıkanarak temizlenir. Uygulama özel bir kabinde uygun koruyucu ekipman kullanan tecrübeli personeller tarafından veya gözetimi altında yapılır.

b) Motora ait tüm parçalar; kapak, rotor, kaplin vb. ekipmanlar da aynı şekilde yıkanarak temizlenir.

c) Yıkama uygulamasından etkilenebilecek özel parçası bulunan ekipmanlar yıkama öncesinde demonte edilirler.

7. FIRINLAMA VE VERNİKLEME

a) Motorlar yıkandıktan sonra kurutma fırınına yerleştirilir. Fırın ısısı ısı kontrol rölesi ile ayarlanır ve sabit tutulur.

b) Fırının içerisinde havayı homojen olarak sirküle eden fanlar ve gaz tahliye bacaları bulunmaktadır.

c) Motorlar standart olarak 100 derecede 24 saat, 130 derecede 15 saat fırında tutularak kurutulurlar.

d) Fırın sonrası sargı izolasyonları megger cihazı ile ölçüldükten sonra değeri standartlara göre iyiyse vernikleme işlemine tabi tutulur.

e) Verniklemede sıcak sargı üzerine uygulanan vernik incelerek sargı içerisine emilir. Isı sınıfına göre uygun fırın verniği uygulamak büyük önem arz etmektedir. Vernik kullanılmadığı zaman özel tertibatlı vakumlu kapta muhafaza edilir ve uygulama esnasında basınçlı hava ile belli bir basınçta sargılara püskürtülür. Vernikleme işlemi sonrasında  motorlar tekrar aynı sürelerde fırınlanır.

8 KUMLAMA

Fırça tutucu ve klemens gibi fiberglass veya seramik malzemelerin üzeri iletken veya yalıtkan oksit tabakası ve kir ile kaplanır. Su ve kimyasal malzemeler bunları temizlemede yetersiz kalır. Kumlama yöntemi bu kirleri yüzeyden mekanik kuvvet ile atarak istenilen düzeyde temizlik sağlamaktadır.

9. BALANS

ISO 1940-1 standardına göre yapılan balans işleminde dikkat edilmesi gereken, döner parçaların üzerinde olması,
noktalamalarına uygun monte edilmesi ve kama ile kaplin/kasnağın durumudur.

Rotor mili kaplin yeri alın üzerinde H (Half-Yarım) veya F (Full-Tam) harfi ile balans alınırken kamanın durumu işaretlenmiştir.

Kaplinin/kasnağın balansı da buna uygun alınmalıdır. Rotorun Half-Yarım kama balansı alındıysa kaplin/kasnak balansı tam kama, Eğer rotor balansı tam kama alındıysa kaplin/kasnak balansı yarım kama (kamasız) olarak alınmalıdır.

Kaplin/kasnak uzunluğu rotor kamasından kısa ile rotor tam kama kaplin/kasnak ise kamasız alınmalıdır. Rotor yarım kama alındıysa ve kaplin/kasnak kamalı alındıysa rotor üzerindeki kaplin/kasnak içindeki kamanın dışarda
kalan kısmı kesilerek yarım kama haline getirilir.

10. RULMAN MONTAJI

Rulmanlar manyetik yöntemle ısıtılır. Gücü manuel ve otomatik olarak ayarlı olan cihazlar ile rulmandan akım geçirilir ve ısı algılayıcı ile kontrollü bir şekilde ısıtılır. Dikkat edilmesi gereken husus kolay bir montaj için rulman
uygulanacak ısı, ortam ısısına 80 derece ilave edilerek bulunur. Daha fazla ısı rulmanın bozulmasına yol açabilir.

Uygun ısıya gelmesi ile birlikte cihaz otomatik olarak demanyetizasyon yönergesi ile gerilimi kademeli olarak azaltarak rulmanın mıknatıslığını yok eder ve takılması için sinyal verir. Enerjinin ani kesilmesi rulman çeliği üzerinde artık mıknatıslık oluşturabileceği için etraftan metal tozları ve parçaları çekmesi sonucu nda bozulma riski olabilecektir.

Sinus kontrolü her iki alternasta çıkan ve yükselen kenarların aynı anda iletime ve kesime sokulmasıyla yapılmaktadır.

11. FİNAL TESTİ

a) Standart izolasyon testleri ve görsel muayeneler tamamlandıktan sonra motorlar döndürme testine alınmaktadır.

b) Elektriksel ve manyetik alan ile ilgili arızaların belli olması için nominal gerilim verilmesi büyük önem arz etmektedir.

c) Rulman ve mekanik arızalar için de nominal devir ile döndürülmesi önemlidir. Sistemimiz 6000 Volt'a  kadar gerilim verebilmektedir.

d) DC motorlarda özellikle yük testi önem kazanmaktadır. Sistemimiz 250 kW'a kadar yükleme yapabilmektedir.

e) Bilezikli motorlarda rotor sargı ve bilezik bağlantılarından emin olmak için ilk olarak bilezikleri kısa devre yapmadan önce statora nominal gerilimi verilip rotor bilezikleri üzerinden rotor gerilimi okunarak etiket bilgileri ile karşılaştırılmalıdır.

f) Boşta dönerken yapılacak FFT vibrasyon analizi ve gE Envelop testleri ile vibrasyon ve rulmanlara ait detaylı bilgiler elde edilebilir.